• Boyutların Tayini
• Uçucu Madde Muhtevasının Tayini
• Yoğunluk Tayini (metot A)
• Kütlesel Erime Akış Hızı (mfr) Tayini (metot A)
• Oksidasyon İndüksiyon Süresinin Tayini

1. AMAÇ VE KAPSAM

Bu deney talimatı, sıvıların nakledilmesine ilişkin termoplastik boruların, ek parçaların belli bir sıcaklıkta iç hidrostatik basınca karşı direncinin saptanmasına ilişkin genel deney yöntemi metodunu kapsar.

2. PRENSİP

Şartlandırma sonrasında, deney parçaları öngörülmüş bir süre boyunca veya bir deney parçası veya parçaları başarısız oluncaya kadar bir öngörülmüş sabit iç hidrostatik basınca tabi tutulurlar.

3. TANIMLAR  

Standart boyut oranı SDR : Bir borunun nominal dış çapının dn nominal et kalınlığına oranı

Çevre gerilmesi : Boru içindeki akışkanın iç basıncına bağlı olarak, dik kesit çevresine teğet doğrultuda, boru cidarının birim alanına etkiyen kuvvettir.

Serbest uzunluk : Uç başlıklar arasındaki borunun serbest uzunluğu

4. GÜVENLİK VE SAĞLIK UYARILARI

• Basınç altındaki numenin patlaması veya bağlantı ekipmanlarının yerlerinden fırlaması olasılığına karşı tedbir alınmalıdır.

• Numuneler deney tankına indirilirken ısıya dayanıklı eldiven kullanılmalıdır.

• Deneyden sonra uç başlıkları çıkarılmadan önce deney numunesinin havası alınarak basınç sıfırlanmalıdır.

5. DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN NOKTALAR

• Dişli kavramalar dışında, borunun dış yüzeyiyle temas edecek keskin kenarlar yuvarlatılmalıdır.

• Uç başlığı oluşturan malzeme deney altında deney parçası üzerinde olumsuz bir etki yaratabilir; bu nedenle, böyle malzemelerden mümkün olduğu kadar kaçınılmalıdır.

• Tercihen içme suyu kullanılmalıdır; suyun deterjanlar, yağlama maddeleri gibi sonuçları etkilemesi muhtemel herhangi bir maddeyle pislenmesini engellemek gerekir.

• Basınç ölçme cihazları deney sıvısını kirletmemelidir.

6. ALET VE EKİPMANLAR

1. Basınç uygulama ekipmanı

• Gerekli basıncı kademeli ve kesintisiz olarak uygulayacak ve daha sonra bu belirtilen (veya ölçülen) basıncı deney süresince % +2 - %-1 dahilinde tutacaktır.

2. Basınç ölçüm donanımı

• Öngörülen deney basıncına uygunluğu kontrol edecektir.

• Basınç ölçme cihazının aralığı, gerekli basınç ayarı kullanılan cihazın kalibre edilen aralığı dahilinde kalacak şekilde olacaktır.

• Arıza veya sızıntı durumunda zaman rölesini durduran ve söz konusu deney parçasına giden basınç devresini kapatabilen sisteme sahip olmalıdır.

3. Sıcaklık ölçüm donanımı

• Öngörülen deney sıcaklığına uygunluğu (±1°C) kontrol edebilmelidir.

4. Zaman ölçüm donanımı

• Arıza veya sızıntı anına kadar basınç uygulamalarının süresini tahmini deney süresinin %0,5’i dahiline kadar kaydedebilmelidir.

5. Tank

• Paslanmaz malzemeden yapılmış olmalı yada pası engelleyen malzemeler kullanılmış olmalıdır.

• Uygulanan basınca maruz kaldığında buna dayanabilecek sağlamlıkta olmalıdır.

• Gerektiğinde suyun tahliyesi için düzeneği bulunmalıdır.

7. UYGULAMA ve HESAPLAMA

1. Numunenin hazırlanması

• Numunenin uzunluğu (l0) en az nominal dış çapının 3 katı olmalıdır. Bu uzunluk 250 mm den az olmamalıdır.

• Dış çapı 315 mm den büyük olan numunelerin serbest uzunluğu nominal dış çapın 2 katı olmalıdır.

• En az 3 numune hazırlanmalıdır.

2. Deneyin yapılması

• Kir, yağ, mum veya başka pislikleri temizlenerek deney parçaları hazırlanır ve bunlara deney için öngörülen uç başlıkları takılır.

• Numunenin serbest uzunluğu l0 ölçülür ve Deney Kayıt Formuna kaydedilir.

• Deney numuneleri, deney sıcaklığını aşmayacak bir sıcaklığa kadar önceden ısıtılan suyla doldurulur.

• Deney numuneleri basınç deney cihazına bağlanır ve içindeki hava tahliye edilir.

• Deney numunesi aşağıdaki tabloya göre şartlandırılır.

• Şartlandırma işleminden sonra, numuneye, 30 saniye ile 1 saat arasında değişen uygulamadaki en kısa süre içinde Madde 9.3’de hesaplandığı şekelde kademeli ve kesintisiz olarak deney basıncı uygulanır.

• Deney basıncı sağlandığında, zaman ölçeri öngörülen basıncın deney numunesinde muhafaza edildiği süreyi ölçmeye başlamak için gerekli şekilde ayarlanır.

• Deney numunesi ısıl olarak kontrol edilen su tankında asılı tutulur.

• Deney ya öngörülen süre sona erdiğinde veya deney parçasında bir arıza veya sızıntı meydana geldiğinde sonlandırılır.

• Ekipman arızası durumunda, 500 saat ile 1000 saat arası bir süre devam etmekte olan deneyler, donanımın bir gün içinde tekrar çalışır hale getirilmesi kaydıyla sürdürülebilir.

• Eğer deney parçasında bir uç başlıktan 0,1l0’dan az bir mesafede kopma olursa, sonuç dikkate alınmaz ve yeni başka deney parçası kullanarak deney tekrarlanır.

3. Basınç hesaplanması

1. Deney parçasının ölçülen boyutları temelinde basınç hesaplamaları

Aşağıdaki denklemden yararlanarak üç önemli rakama kadar deney basıncını p bar olarak hesaplanır.

σ : Tatbik edilen basıncın yaratacağı çember stresinin megapascal olarak ifadesidir;

dem : Deney numunesinin mm olarak ortalama dış çapı

emin : deney parçasının serbest uzunluğunun minimum et kalınlığının mm olarak ifadesidir.

2. Deney parçasının nominal boyutları temelinde basınç hesaplamaları

Aşağıdaki denklemden yararlanarak üç önemli rakama kadar deney basıncını p bar olarak hesaplanır.

σ : Tatbik edilen basıncın yaratacağı çember stresinin megapascal olarak ifadesidir;

dn : Deney numunesinin mm olarak nominal dış çapı

en : deney parçasının nominal et kalınlığının mm olarak ifadesidir.

3. Deney parçası borusunun/borularının SDR’si temelinde basınç hesaplamaları

σ : Tatbik edilen basıncın yaratacağı çember stresinin megapascal olarak ifadesidir;

SDR : Bir borunun nominal dış çapının nominal et kanılığına oranı

4. Deney sonrası işlemler

• Basınç kesilir. Numune tanktan çıkarılır ve havası alınır. Bağlantı parçaları söküldükten sonra gözle muayene edilir.

8. İLGİLİ DOKÜMANLAR

TS EN ISO 1167-1: Termoplastik borular, ekleme parçaları ve takımlar-Sıvıların taşınmasında kullanılan-İç basınca direncin tayini-Bölüm 1:Genel yöntem

TS EN ISO 1167-2: Termoplastik borular, ekleme parçaları ve takımlar-Sıvıların taşınmasında kullanılan-İç basınca direncin tayini-Boru deney parçalarının hazırlanması

1. AMAÇ VE KAPSAM

Bu deney talimatı, plastik malzemelerinin birim hacmindeki ağırlığının tespit edilmesi, yoğunluğunun tayini amacı ile yapılır. Granül ve pul şeklinde olanlar da dahil olmak üzere, kalıplanmış veya ekstrüzyonla hazırlanmış, boşluk ihtiva etmeyen mamul halindeki gözeneksiz plâstiklerin yoğunluk tayini için uygulanan daldırma metodunu kapsar.

2. PRENSİP

Bu metotta bir deney numunesinin belirli sıcaklıkta havadaki kütlesinin (m), hacmine (V) oranı ile (kg/m3), (kg/dm3), (g/cm3), (kg/L) veya (g/mL) olarak yoğunluğunun tayin edilmesi.

3. TANIMLAR  

Yoğunluk, ρ : Bir maddenin kütlesinin (m) hacmine (V) oranı (t sıcaklığında) olup, (kg/m3), (kg/dm3), (g/cm3), (kg/L) veya (g/mL) olarak ifade edilir.

Özgül Hacim : Birim kütlenin hacmi (m3/kg)

Görünür Kütle : Bir cismin, kalibre edilmiş uygun bir terazi kullanılarak ölçülmesiyle elde edilen kütlesi

ρIL : Daldırma sıvısının yoğunluğu

mS,A : Numunenin hassas terazideki kuru ağarlığı

mS,IL : Numunenin hassas terazi içindeki daldırma sıvısının içindeki ağırlığı

ρS : g/cm³ biriminde numunenin yoğunluğu

4. GÜVENLİK VE SAĞLIK UYARILARI

Daldırma sıvısı olarak kullanılan maddeler (alkol ve türevleri) çevreye ve sağlığa zararlı olabilir. Bu nedenle deney esnasında aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir.

• Yanıcı ve parlayıcı olduğundan yüksek ısı, ateşten uzak tutulmalıdır.

• Solunması halinde zararlıdır.

• Temastan kaçınılmalıdır.

• Kanalizasyona deşarj edilmemelidir.

• Solunum için maske, göz koruması için gözlük ve el koruması için eldiven kullanılmalıdır.

• İyi havalandırmalı ve kapalı bir ortamda saklanmalıdır.  

5. DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN NOKTALAR

• Deney numunesinin içine daldırıldığı ve deney süresince temas halinde olduğu sıvı veya çözelti numuneyi etkilememelidir.
  
  
  

6. ALET VE EKİPMANLAR :

7. KULLANILAN SARF MALZEMELER VE HAZIRLANIŞI

Daldırma sıvısı olarak % 99,9 saflıkta Etil Alkol kullanılmaktadır.  

8. UYGULAMA ve HESAPLAMA

1. Numunenin hazırlanması

• Numuneler daldırma kabına uygun şekilde sığacak boyutta kesilmelidir.

• En az 3 numune hazırlanmalıdır.

• Her bir numune mümkünse 1 gramdan küçük olmayacak şekilde hazırlanmalıdır.

• Numuneler  karakteristik özelliğini kaybetmeyecek şekilde uygun bir cihazla kesilmelidir.

• Hazırlanan numunelerde hava kabarcığı olmasına sebep verecek çukurlar bulunmamalıdır.

• Daldırma sıvısı içerine bırakılan numune şeklinden dolayı sıvı içerisinde hava kabarcığı oluşursa uygun bir aparat ile hava kabarcığının giderilmesi gerekmektedir.

• Numune üretim yerinden alınmışsa üretim saatinden en az 2 saat sonra deneye tabi tutulmalıdır.

2. Deneyin yapılması

• Hazırlanmış olan numunelerin 1 gramdan az olup olmadığı tek tek tartılarak doğrulanır. Numune ağırlıkları Deney Kayıt Formuna kaydedilir.

• Deney numunesi  ve daldırma sıvısı ortam sıcaklığına (23°C ± 2) gelmesi için en az 2 saat süreyle şartlandırılır. Ortam sıcaklığı ve nem oranı ölçülerek Deney Kayıt Formuna kaydedilir.

• Daldırma sıvısının yoğunluğunun tayini yapılmaz, her yapılacak test serisinin başında daldırma sıvısı şişeden yeni sıvı aktarılarak kullanılır ve daldırma sıvısı yoğunluğu olarak şişe üzerindeki yoğunluk esas alınır, Deney Kayıt Formuna kaydedilir. (ρIL) (TS EN ISO 1183-1 Madde 5.1.2)

• Tartımı yapılacak numune hassas terazi kefesinin yaklaşık olarak ortasına konulmalıdır.

• Tartım işlemi yapılıyor iken terazinin kapakları her bölgede kapalı olmalıdır.

• Hazırlanmış olan numune hassas terazide tartılarak sonucu Deney Kayıt Formuna kaydedilir. (mS,A)

• Daldırma kabı daldırma sıvısıyla doldurularak terazinin içine yerleştirilir. Terazi ağırlık değeri sıfırlanır.

• Hassas terazide tartılan numune terazi içindeki daldırma sıvısına atılarak ağırlık ölçümü yapılır. Numune daldırma sıvısının içinde iken hava kabarcığının olup olmadığı kontrol edilir varsa bir tel yardımı ile kabarcıkların giderilmesi sağlanır. Terazi göstergesinde değişen ağırlık sabit kalana kadar beklenir ve sonuç Deney Kayıt Formuna kaydedilir. (mS,IL)

• Ölçülen bütün ağırlıklar 0,1 mg doğrulukta yapılır.

3. Yoğunluk hesaplanması

ρS : mS,A x ρIL / mS,A - mS,IL formülü ile g/cm³ olarak hesaplanır. Sonuçlar Deney Kayıt Formuna kaydedilir.

9. İLGİLİ DOKÜMANLAR

TS EN ISO 1183-1: Plâstikler – Gözeneksiz plâstikler – Yoğunluk tayin metotları – Bölüm 1: Daldırma metodu, sıvı piknometre metodu ve titrasyon metodu.

1. AMAÇ VE KAPSAM

Bu test talimatı,  termoplastik boruların boyca eski halini alabilme özelliğinin tayini için hava içinde uygulanan bir yöntemi kapsar.

Et kalınlığı 16 mm’den daha büyük olan borular için boyca eski halini alabilme oranının ölçülmesi uygun değildir.

2. PRENSİP

Belirli uzunluktaki bir boru parçası hava ısıtmalı etüv içine yerleştirilir ve burada belirli bir sıcaklıkta belirli bir süreyle tutulur. Boru parçasının işaretlenmiş kısmının uzunluğu, aynı koşullar altında ısıtma işleminden önce ve sonra ölçülür. Eski halini alabilme özelliği, uzunluktaki değişimin ilk uzunluğa oranı olup yüzde olarak verilir.

3. TANIMLAR  

PVC-U : plastikleştirici katılmamış polivinilklorür

PVC-C : klorlanmış polivinilklorür

PVC-HI : yüksek darbe dayanımlı polivinilklorür

SAN+PVC : stiren/akrilonitril + polivinilklorür

PA : poliamit (naylon)

PE 32/40 : polietilen MRS 3,2/4

PE 50/63 : polietilen MRS 5/6,3

PE 80/100 : polietilen MRS 8/10

PE-X : çapraz bağlı polietilen

PB : polibuten

PP-H , PP-B, PP-R : polipropilen homopolimeri, polipropilen blok polimeri, polipropilen rasgele polimeri

ABS : akrilonitril/butadien/stiren

ASA : akrilonitril/stiren/akrilat

4. GÜVENLİK VE SAĞLIK UYARILARI

• Numune etüve yerleştirilirken ve etüvden çıkarılırken ısıya dayanıklı eldiven kullanılmalıdır.

5. DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN NOKTALAR

• Borunun imalatından hemen sonra deney yapılırsa, olumsuz sonuç elde edilebilir. Anlaşmazlık halinde, imalattan ve (23 ± 2)° C sıcaklıkta muhafaza edildikten en az 24 saat sonra deney yapılmalıdır.

• (23 ± 2)° C sıcaklıkta işaretlenmiş kısımlar arasındaki mesafe, Lo, en az 0,25 mm doğrulukla ölçülmelidir.

• Çapı 250 mm veya daha büyük olan borulardan deney parçaları hazırlamak amacıyla bu borular dört eşit parçaya kesilebilir.

6. ALET VE EKİPMANLAR

1. Etüv

• Etüv, sıcaklığı ± 2°C de tutabilecek kapasitede olmalıdır.

• Termostatik olarak kontrol edilebilen ve deney parçaları içine yerleştirildikten sonra 15 dakika içinde bu sıcaklığa tekrar ulaşabilecek kapasiteye sahip olmalıdır.

7. UYGULAMA ve HESAPLAMA

1. Numunenin hazırlanması

• Deneye tabi tutulacak boru numunesi (23 ± 2)°C sıcaklıkta muhafaza edilir veya aşağıda belirtildiği şekilde şartlandırılır.

e < 3 mm için 1 saat

3 mm ≤ e < 8 mm için ≥ 3 saat

8 mm ≤ e < 16 mm için ≥ 6 saat

• Borudan (200 ± 20) mm uzunluğunda bir deney parçası alınır.

• Bir işaretleyici veya kumpas kullanılarak boru parçasının iki ucuna eşit mesafede borunun çevresi boyunca aralarındaki mesafe yaklaşık 100 mm olan yeterli sayıda işaret çizilir. Deney işaretlenmiş bu bölge üzerindeki bir noktalardan yapılır.

• Her bir boru numunesi için üç adet benzer deney parçası hazırlanır.

2. Testin yapılması

• Hava dolaşımlı etüvün sıcaklığı aşağıdaki tabloda belirtilen değerine ayarlanır.

• Deney parçaları, hava dolaşımlı etüv içine serbestçe hareket edebilecek şekilde asılı halde yerleştirilir. Bu konumdaki deney parçaları birbirine, etüv kenarına veya tabanına değmemelidir.

• Deney parçaları yerleştirildiği konumda aşağıda belirtilen sürede tutulur. Deney parçasının işaretlenmiş iki çemberi arasındaki kısmının belirtilen sıcaklıkta kalması sağlanır.

e ≤ 8 için 60 dakika

8< e ≤ 16 için 120 dakika

• Deney parçaları etüvden dışarı alınır ve aynı konumda serbest kalacak şekilde asılı halde bekletilir. (23 ± 2)°C sıcaklığa kadar soğuduktan sonra (madde 9.1 şartlandırma süresi) işaretli kısımlar arasındaki mesafe, L, yüzeydeki kavislenmeler de dikkate alınarak ölçülür.

3. Boyutsal karlılığın hesaplanması

Her bir deney parçası için yüzde cinsinden boyca eski halini alabilme özelliği değeri, RL,i, aşağıdaki eşitlik kullanılarak hesaplanır.

L0 : etüve konulmadan önce işaretler arasında borunun ana ekseni boyunca ölçülen mesafe, mm

L  : etüvden çıkarılıp ortam şartına geldikten sonra (madde 9.1 şartlandırma süresi) işaretler arasındaki mesafe, mm

8. İLGİLİ DOKÜMANLAR

TS EN ISO 2505 : Termoplastik Borular-Uzunluğundaki Değişim-Deney Yöntemi ve Parametreler

1. AMAÇ VE KAPSAM

Bu deney talimatı, plastik malzemelerinin vicat yumuşama sıcaklığının tayinine dair deney metodunu kapsar.

2. PRENSİP

Boru ve ekleme parçasından kesilerek hazırlanan deney parçasına sabit bir yük (50±1) N uygulanarak sıcaklık düzenli bir şekilde arttırılır. Batma ucunun deney parçasının yüzeyine 1 mm gömüldüğü andaki sıcaklık tespit edilir. 1 mm penetrasyon sıcaklığı, °C cinsinden Vicat Yumuşama Sıcaklığı (VST) olarak gösterilir.

3. TANIMLAR  

Vicat Yumuşama Sıcaklığı : Boru ve ekleme parçasından kesilerek hazırlanan deney parçasına sabit bir yük (50±1) N uygulanarak sıcaklık düzenli bir şekilde artırılır. Batma ucunun deney parçasının yüzeyine 1 mm gömüldüğü andaki sıcaklık tespit edilir.

4. GÜVENLİK VE SAĞLIK UYARILARI

• Deneyden sonra numune havuzdan çıkarılırken ısıya dayanıklı eldiven kullanılmalıdır.  

5. DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN NOKTALAR

• Sıcaklığın düzgün bir şekilde arttırılması için ısı otomatik olarak kontrol edilmelidir.

6. ALET VE EKİPMANLAR

1. VYS Cihazı Özellikleri

• Batma ucu, bir çubuğa alttan tutturulmuş, (1,000 + 0,015) mm2 dairesel kesitli, 3 mm uzunluğunda ve tercihen sertleştirilmiş çelikten yapılmış olmalıdır.

• Batma ucunun en alt yüzeyi düz, çubuk eksenine dik ve pürüzsüz olmalıdır.

• Sıcaklığının düzgün bir şekilde artırılması için ısı ya otomatik olarak ya da elle kontrol edilmelidir.

• Birbirini takip eden iki deney arasındaki sıcaklığı düşürmek için gerekli süreyi azaltmak amacıyla ısıtma banyosunun sıvısı içinde halkalı bir soğutucu kullanılacaksa, soğutma sıvısı banyo sıvısının sıcaklık artış hızını etkileyeceğinden yeni bir deneyden önce bu tip halkalı soğutucunun ya çıkartılması ya da boşaltılması gerekmektedir.

7. UYGULAMA ve HESAPLAMA

1. Deney Parçalarının Alınması

1. Borular

• Deney parçaları, aşağıda verilen boyutlarda, borulardan halka şeklinde kesilen parçalardan oluşmalıdır.

• Uzunluk; yaklaşık 50 mm;

• Genişlik; 10 mm ile 20 mm arasında

2. Ekleme Parçaları

• Deney parçaları, ekleme parçalarının soket veya spigot ucundan en fazla 50 mm uzunlukta olacak şekilde halka şeklinde kesilen parçalardan oluşmalıdır. Ekleme parçasında soket ve spigot yoksa, deney parçası ekleme parçasının uygun bir kesitinden alınmalıdır. ±

• Her bir parçanın genişliği 10 mm – 20 mm arasında olmalıdır.

• Deney parçaları kaynak yerleri, enjeksiyon noktası veya branşman yerleri dışındaki bölgelerden kesilmelidir.

2. Deney Parçalarının Hazırlanması

9.2.1. Et kalınlığı 6 mm’den büyük olduğunda

6 mm’den daha büyük et kalınlıklarına sahip boru ve ekleme parçalarının sadece dış yüzeyleri işlenerek 6 mm et kalınlığına düşürülür. Kullanılan teknik, deney parçasının düz olmayan yüzeylerinde sıcaklık artışına sebep olmamalıdır.

9.2.2. Et kalınlıkları 2,4 mm – 6 mm arasında olduğunda

Deney parçalarının et kalınlıkları 2,4 mm – 6 mm arasında ise bir işlem yapılmadan deneye tabi tutulur.

9.2.3. Et Kalınlığı 2,4 mm’den küçük olduğunda

1,2 mm’den az olmamak kaydıyla 2,4 mm’den daha küçük et kalınlıklarına sahip boru ve ekleme parçalarından halka şeklinde iki adet parça kesilir. Et kalınlığı en az 2,4 mm olacak şekilde ikisi üst üste konularak sıkıştırılır.

Meydana gelen deney parçasının altta kalan kısmı 15 dakika süreyle önceden belirlenen bir sıcaklıkta ısıtılır ve bu sırada ince bir metal plaka ile üzerine bastırılarak düzleştirilir. Üstte kalan ikinci parça düzleştirilmemelidir.

Boru ve ekleme parçasının kalınlığı, 1,2 mm’den küçükse, deney parçasının hazırlanması ve deney cihazına yerleştirilmesi bu talimatta belirtildiği gibi yapılmalıdır.

3. Deney Parçalarının Sayısı

Her deney için 2 deney parçası kullanılır. Ancak deney sonuçları arasındaki farkın daha büyük olacağı göz önüne alınarak (mesela > 2°C) daha fazla deney parçası hazırlanır.

4. Deney Parçalarının Kondisyonlanması

Deney parçaları, atıf yapan standartta belirtildiği taktirde ön ısıtma ve/veya tavlama ve/veya kondisyonlama işlemine tabi tutulur.

5. Deneyin Yapılması

• Isıtma banyosunun sıcaklığı, deney parçasının tahmin edilen Vicat Yumuşama Sıcaklığından yaklaşık olarak 50°C daha düşük sıcaklığa kadar çıkartılır. Isıtma banyosu bu sıcaklıkta sabit tutulur.

• Deney parçası, yatay olarak, konkav yüzeyi cihaz henüz yüklenmeden batıcı ucun altına hafifçe temas edecek ve numune ile cihazın tabanı arasında boşluk kalmayacak şekilde yerleştirilir. Böylece et kalınlığı 2,4 mm’den küçük boru ve ekleme parçalarında batıcı uç, düzleştirilmiş parçanın üzerine yerleştirilmiş olan düzleştirilmemiş parçanın konkav yüzeyine temas edecektir. Batıcı uç, deney parçasına 3 mm’den daha az yaklaştırılmamalıdır.

• Düzenek ısıtma banyosuna daldırılır. Termometrenin haznesi veya sıcaklık ölçen aletin hassas kısmı deney parçasıyla aynı hizada ve mümkün mertebede yakına yerleştirilmelidir.

• Deney sistemi ısıtma banyosunda 5 dakika bekletildikten sonra batıcı uç aynı konumda iken yük taşıyıcı plakaya, deney parçası üzerinde (50±1) N’luk kuvvet sağlayabilecek bit kütle konulur. Bu durumda mikrometrenin (veya diğer batma ölçme cihazlarının) göstergesi okunarak kaydedilir veya mikrometre sıfıra ayarlanır.

• Deney sırasında, ısıtma banyosu düzenli bir şekilde karıştırılarak ısıtma hızı, (50+1)°C/h olacak şekilde sıcaklık arttırılır.

6. Vicat Yumuşama Sıcaklığının Hesaplanması

• Batıcı ucun, deney parçasının ya başlangıç pozisyonuna göre ya da sıfıra ayarlandığı pozisyona göre (1+0,01) mm’lik bir penetrasyonun sağlandığı andaki banyo sıcaklığı kaydedilir. Bu sıcaklık deney parçasının Vicat Yumuşama Sıcaklığıdır (VST).

• Deneye tabi tutulan deney parçalarının Vicat Yumuşama Sıcaklıklarının aritmetik ortalaması, boru veya ekleme parçasının “°C” cinsinden Vicat Yumuşama Sıcaklığı olarak ifade edilir. İki deney sonucu arasındaki fark, 2°C’den fazla ise deney sonuçları tek tek kaydedilir ve en az iki deney parçası daha alınarak deneyin tümü tekrarlanır.

7. Deney sonrası işlemler

• Numuneler ısıya dayanıklı eldiven ile banyodan çıkartılır ve ısıtıcı kapatılır.

• Deneyi yapan personel, Deney Kayıt Formunu imzalayarak Teknik Yöneticiye teslim eder.

8. İLGİLİ DOKÜMANLAR

TS EN 727: Plastik Boru Ve Kanal Sistemleri-Termoplastik Boru Ve Ekleme Parçaları-Vicat Yumuşama Sıcaklığının (VYS) Tayini
ISO 306: Plastics – Thermoplastic Materials – Determination of Vicat Softening Temperature (VST)

1. AMAÇ VE KAPSAM

Bu deney talimatı, yuvarlak kesitli termoplastik boruların çevresi boyunca dış darbeye mukavemetinin tayini için bir metodu kapsar.

2. PRENSİP

Borulardan kesilen deney parçalarının dış çevresi boyunca belirli yerlere belirli yükseklikten bir kütle düşürülerek darbe deneyi uygulanır.

3. TANIMLAR  

Gerçek Darbe Oranı (TIR): Bir partinin tamamının deneye tabi tutulduğu kabul edilerek toplam

hasar sayısının toplam hasar sayısına oranının yüzde olarak değeridir.

4. GÜVENLİK VE SAĞLIK UYARILARI

• Kütlenin boru üzerine düşürüldüğü yere elinizi uzatmayınız.

5. DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN NOKTALAR

• Bu deney metodunun etkinliği; düşürülen kütlenin ve/veya düşme yüksekliğinin değiştirilmesiyle farklı özellikler için ayarlanabilir. Bu metotla tanımlanandan farklı TIR değerleri seçilerek deney şiddetinin değiştirilmesi teknik olarak doğru değildir.

• Gelişigüzel bir konumda deney parçasının uzunluğu boyunca düz bir çizgi çizilebilir. Diğer çizgiler ise bu çizgiden ve birbirlerinden eşit aralıkta çizilmelidir.

• 0°C’de yapılacak deney için kondisyonlama sıcaklığı 0±1°C’dir.

• Darbelerin uygulanmasında belirtilen zaman aralığı aşılmışsa, bu sürenin bitiminden en fazla 10 s içinde deney parçası kondisyonlama ortamına geri konmuş ve burada 5 dakikadan daha uzun bir süre kondisyonlanmışsa, bu parça kullanılabilir. Aksi takdirde söz konusu parça, ya yeniden tam olarak kondisyonlanmalı veya atılmalıdır.

6. ALET VE EKİPMANLAR

1. Darbe Cihazı Özellikleri

• Şahmerdanı düşey konumda sıkıca tutacak kılavuz rayları veya kılavuz boru ihtiva eden ve şahmerdanın boruya çarpma anındaki hızını teorik hızın %95 inden küçük olmamasını sağlayacak biçimde şahmerdanı düşey yönde kolayca düşürebilen düzenek olmalıdır.

• Şahmerdan, kütlesine bağlı olarak standartta belirtilen uygun boyutlara, kısmen veya tamamen yarıküresel çarpma ucuna ve bu ucun bitiminde en az 10 mm uzunluğunda silindirik bir kısma sahip olmalıdır.

• Şahmerdanın üzerine ilave edilen kısımlarla birlikte toplam kütlesi standarda uygun olmalıdır. Gövdenin altındaki uç kısım, et kalınlığı en az 5 mm olan paslanmaz çelikten yapılmış olmalıdır. Çarpma yüzeyinde sonuçlara etki edebilen kusurlar bulunmamalıdır.

• Rijit deney parçası desteği, uzunluğu en az 200 mm olan ve 120°lik V-şeklinde açıklığı bulunan bir bloktur. Bu destek, şahmerdan ucunun ortasından geçen düşey eksen ile V-şeklindeki bloğun kesim eksenleri arasındaki mesafeler ± 2,5 mm’den fazla olmayacak şekilde yerleştirilmelidir.

• Destek, çarpma etkisini azaltmayacak kadar rijit olmalıdır.

• Düşürme mekanizması, numunenin üst yüzünden itibaren yüksekliği en fazla 2 metreye ayarlanmış olan şahmerdanı aşağıya düşürebilecek özellikte olmalıdır.

2. Soğutma kabini

• Soğutma kabini 0°C ±1°C kondisyonlama yapabilmelidir.

7. UYGULAMA ve HESAPLAMA

1. Numunenin hazırlanması

• Her bir deney numunesi 200 ± 10 mm uzunlukta olmalıdır. Kesilen uçların yüzleri boru eksenine dik olmalı ve bu yüzler temiz ve hasarsız olmalıdır.

• Dış çapları 40 mm’den büyük olan borularda, boru üzerine uzunluk boyunca aşağıdaki tabloda gösterilen sayıda birbirine eşit uzaklıkta çizgiler çizilir.

2. Deneyin yapılması

• Deney numuneleri, havada aşağıdaki tabloda belirtilenlerden az olmayan sürelerle kondisyonlanmalıdır.

• Deney cihazı içinde deney parçasının bulunduğu ortam deney sıcaklığında tutulmuyorsa; her bir deney parçası kondisyonlama ortamından alındıktan sonra aşağıdaki süreler içinde bir veya birden fazla çarpmaya maruz bırakılmalıdır.

dn ≤ 110 mm 10 s

110 ≤ dn ≤ 200 mm 30 s

dn > 200 mm 60 s

• Anma dış çapı 40 mm veya daha küçük borularda, uygun kütleli bir şahmerdan standartta belirtilen yükseklikten her bir çizgi üzerine bir kez düşürülür ve hasar olup olmadığı kaydedilir.

• Şahmerdan belirli minimum yükseklikten numunenin işaretlenmiş çizgileri üzerine düşecek şekilde deney parçası yerleştirilir ve şahmerdan düşürülür. Deney parçası üzerinde hasar meydana gelmemişse, deney parçası V-şekilli blok içinde döndürülerek müteakip çizgi şahmerdanın düşeceği yere getirilir ve düşürme işlemi yapılır. Gerektiğinde yeni bir kondisyonlama yapıldıktan sonra deney parçası üzerine yeni bir düşürme işlemi uygulanır.

• Deney parçasında hasar meydana gelinceye kadar veya işaretli çizgilerin her biri üzerine şahmerdan bir kez düşürülünceye kadar bu işleme devam edilir. Çarpma sayısı ve gözlenen her tür hasar kaydedilir.

• Ard arda her bir deney parçasına bir kez darbe uygulanır ve her deney parçası kontrol edilerek değerlendirilir.

• Gözlenen hasarlar ve toplam darbe sayısı dikkate alınarak elde edilen sonucun A tipi veya C tipi olup olmadığı belirlenir ve durum böyle ise sonuçlar madde 9.3’e göre değerlendirilir.

3. Bölgeler arasındaki sınırların hesaplanması

Bir boru partisine veya ekstruderden alınan bir üretim birimine ait sonuçlar standardın Çizelge 5 referans alınarak veya aşağıdaki şekilde hesaplanarak A.B veya C ifadesiyle verilir.

SA/B = np – 0.5 – u [np (1-p)]0,5

SB/C = np + 0,5 + u [np (1-p)]0,5

u : 1,282 (bir taraftaki % 10’luk çatlağa ait)

p : 0.10 (TIR)

n : darbe sayısı

Sonuçlar aşağıdaki tabloya göre değerlendirilir.

Daha fazla sayıdaki darbeler için kabul kriteri standarttaki Şekil 3’de belirtilen grafik üzerinden hesaplanmalıdır.

4. Deney sonrası işlemler

• Deneyi yapan personel, Deney Kayıt Formunu imzalayarak Teknik Yöneticiye teslim eder.

8. İLGİLİ DOKÜMANLAR

TS EN 744: Plastik Boru ve kanal Sistemleri – Termoplastik Borular – Çevre Boyunca Dış Darbeye Mukavemet Deneyi

1. AMAÇ VE KAPSAM

Bu deney talimatı, polietilen (PE) boru malzemelerinin 105°C de uçucu madde muhtevasının tayini için bir deney metodunu kapsar.

2. PRENSİP

Bu deney metodu, verilen bir sıcaklıktaki etüve konulan bir deney parçasının kütle kaybının tayini esasına dayanır.

3. GÜVENLİK VE SAĞLIK UYARILARI

• Numune etüve yerleştirilirken ve etüvden çıkarılırken ısıya dayanıklı eldiven kullanılmalıdır.

4. DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN NOKTALAR

• Etüv veya eş değer cihaz, sabit tartım kaplarının sıcaklığını 105°C ± 2°C de tutabilecek kapasitede olmalıdır.

• Silindirlik ve camdan yapılmış sabit tartım kabı, deney numunesini alabilecek büyüklükte  hacminde ve uygun kapağa sahip olmalıdır.

• Analitik terazi, 0,1 mg yaklaşımla tartım yapabilecek kapasitede olmalıdır.

• Deney numuneleri farklı kütlelerde ise veya farklı kaynaklardan alınmışsa, mesela granüle halde ham malzeme veya nihai ürün gibi, elde edilen deney sonuçlarında farklılık olabilir. Bu farklılık, mesela yüzey alanı/kütle oranı veya malzemenin maksimum et kalınlığına bağlı olabilir.

5. PERSONEL YETERLİLİĞİ

Deneyi yapacak personel tek başına deneye başlamadan önce, bu talimat ile ilgili eğitim almış ve Teknik Yönetici gözetiminde en az 5 örnek üzerinde deney yapmış olmalıdır.

6. ALET VE EKİPMANLAR

1. Etüv özellikleri

• Etüv veya eş değer cihaz, sabit tartım kaplarının sıcaklığını 105°C ± 2°C’de tutabilecek kapasitede olmalıdır.

7. UYGULAMA ve HESAPLAMA

1. Numunenin hazırlanması

• Kütlesi yaklaşık 25 gram olan her bir deney parçası, ekstrüzyon veya kalıplama işleminden (hangisi uygunsa) önce malzemeyi temsil edebilecek numuneden veya boru veya ekleme parçası cidarından, kesilen yaklaşık 25 gramlık bir parçadan oluşur.

2. Deneyin yapılması

• Tartım kabı ve kapağı temizlenerek sabit tartıma getirilir ve oda sıcaklığındaki bir desikatör içinde en az 30 dakika süreyle bekletilir.

• Tartım kabı ve kapağı desikatörden çıkartılarak, 0,1 mg yaklaşımla kütleleri, m0 , tayin edilir. Kapak desikatöre yerleştirilir.

• Kabın içerisine yaklaşık 25 gramlık numune konularak kabın, kapağın ve deney numunesinin kütlesi, m1 , birlikte tayin edilir.

• Tartım kabı, (105 ± 2)°C sıcaklıktaki bir etüve konulur.

• (65 ± 5) dakikalık süreden sonra, tartım kabı etüvden çıkartılarak desikatör içerisine konulur ve oda sıcaklığında en az 1 saat bekletilir.

• Kabın kapağı kapatılarak, içindeki madde muhtevası ile birlikte 0,1 mg yaklaşımla kütlesi, m2, tayin edilir.

3. Uçucu madde muhtevasının hesaplanması

Deneye tabi tutulan kütlenin, uçucu madde muhtevası, mv, aşağıda verilen eşitlik kullanılarak

hesaplanır.

mv : Uçucu madde muhtevası (105 ± 2)°C de, mg/kg

m0 : Kapağı ile birlikte boş tartım kabının kütlesi, g

m1 : Kapağı ile birlikte kabın ve deney numunesinin kütlesi, g

m2 : (105 ± 2)°C sıcaklıkta etüvde bekletildikten sonra, kapaklı tartım kabının ve geri kalan madde muhtevasının toplam kütlesi, g

4. Deney sonrası işlemler

• Deneyi yapan personel, Deney Kayıt Formunu imzalayarak Teknik Yöneticiye teslim eder.

8. İLGİLİ DOKÜMANLAR

TS EN 12099: Plastik Boru Sistemleri-Polietilen Boru Malzemeleri Ve Elemanları-Uçucu Madde Muhtevasının Tayini

1. AMAÇ VE KAPSAM

Bu test talimatı, poliolefinden yapılmış borular ve bağlantı elamanlarında karbon siyahını tayin etmek için bir metodu kapsar

2. PRENSİP

Numunenin 550±50°C’de azot akımında 45 dakika süreyle pirolizi ve 900±50°C’de kalsinasyonudur. Piroliz ve kalsinasyondan önce ve sonraki kütle farklarından karbon siyahı yüzdesi hesaplanır.

3. GÜVENLİK VE SAĞLIK UYARILARI

• Isıya dayanıklı eldiven kullanılmalıdır.

4. DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN NOKTALAR

• Azot fırına verilmeden önce bir gaz temizleyiciden veya bir pirogallol çözeltili yıkama şişesi içerisinden geçirilmek suretiyle temizlenmelidir.

• Bileşim, karbon siyahı yanında 900°C’de bozunan kalsiyum karbonat gibi başka maddeleri de ihtiva ediyorsa karbon siyahı yüzdesi gerçeğin üzerinde değer verebilir.

• Kül %1’den fazlaysa ilave araştırma ve deneylere ihtiyaç olabilir.

5. PERSONEL YETERLİLİĞİ

Deneyi yapacak personel tek başına deneye başlamadan önce, bu talimat ile ilgili eğitim almış ve Teknik Yönetici gözetiminde en az 5 örnek üzerinde deney yapmış olmalıdır.

6. ALET VE EKİPMANLAR

1. Karbon Siyah Miktarı Test Cihazı

• Kayıkçık içerisindeki numunenin içeriye alınması ve çıkarılması için bir tertibatı olmalıdır.

• En az 550°C ye ayarlanabilmelidir.

• Azotun içeri girmesini ve dumanların dışarı çıkmasını sağlayacak düzeneğe sahip olmalıdır.

• Basınç ayarlayıcı düzeneği ve bir debimetreye sahip olmalıdır.

7. KULLANILAN SARF MALZEMELER VE HAZIRLANIŞI

Kuru azot gazı

8. UYGULAMA ve HESAPLAMA

1. Numunenin hazırlanması

• Boru veya bağlantı parçasından alınan yaklaşık 1 g numune tartılır ve küçük parçalara bölünür.

• Yukarıda tarif edildiği gibi üç adet numune hazırlanır.

2. Testin yapılması

• Deney parçası numune kayıkçığı içerisine konur.

• Kayıkçık tüp fırın içerisindeki yakma tüpüne konur.

• Fırın önceden 550 ±50°C’de ısıtılır.

• Azot cihaz içerisinde 200 cm3/dk hızla yaklaşık 5 dakika süreyle dolaşır.

• İçerisinde numune olan kayıkçık fırının orta kısmına doğru sürülür ve fırın içerisindeki azot akımı 100 cm3/dk hıza ayarlanır ve 45 dakika süreyle pirolize bırakılır.

• Süre sonunda numune kayıkçığı fırının soğuk kısmına alınır ve azot akımı devam ettirilerek 10 dakika süreyle tutulur.

• Numune kayıkçığı fırından çıkarılır ve desikatör içerisinde soğumaya bırakılır. Pirolizden önce aynı şartlar altında tartılır.

• Numune kayıkçığı fırına konur ve 900 ±50°C’de karbon siyahı izleri kayboluncaya kadar kalsine edilir. Desikatörde soğutulur ve tartılır.

3. Karbon siyahının yüzde kütle olarak hesaplanması

m = (m2 – m3 / m1) x 100

m1  : deney parçası kütlesi g

m2 : 550°C’de pirolizden sonra numune ve kayıkçığın toplam kütlesi g

m3 : 900°C’de kalsinasyondan sonra numune ve kayıkçığın toplam kütlesi g

4. Deney sonrası işlemler

• Deneyi yapan personel, Deney Kayıt Formunu imzalayarak Teknik Yöneticiye teslim eder.

9. KALİTE KONTROL

• 6 yılda bir 1 numune üzerinde test personelinin yaptığı ölçümler karşılaştırılır. Cihaz, personel veya metod değişikliği durumlarında bu işlem tekrarlanır.  

• Cihaz ara kontrolü Kalibrasyon Planı’na uygun şekilde yapılır.

10. VERİ VE KAYITLARIN TUTULMASI

• Numune tanıtım bilgileri kaydedilir.

• Müşteri bilgileri kaydedilir.

• Ölçüm sonuçları kaydedilir.

• Varsa standart metottan sapmalar kaydedilir.

• Ortam şartları kaydedilir.

11. İLGİLİ DOKÜMANLAR

ISO 6964: Poliofelin Borular ve bağlantı Elemanları-Kalsinasyon ve Piroliz İle karbon Siyahı Tayini-deney Metodu ve Ana Özellikleri