1. AMAÇ VE KAPSAM

Bu deney talimatı, plastik malzemelerinin vicat yumuşama sıcaklığının tayinine dair deney metodunu kapsar.

2. PRENSİP

Boru ve ekleme parçasından kesilerek hazırlanan deney parçasına sabit bir yük (50±1) N uygulanarak sıcaklık düzenli bir şekilde arttırılır. Batma ucunun deney parçasının yüzeyine 1 mm gömüldüğü andaki sıcaklık tespit edilir. 1 mm penetrasyon sıcaklığı, °C cinsinden Vicat Yumuşama Sıcaklığı (VST) olarak gösterilir.

3. TANIMLAR  

Vicat Yumuşama Sıcaklığı : Boru ve ekleme parçasından kesilerek hazırlanan deney parçasına sabit bir yük (50±1) N uygulanarak sıcaklık düzenli bir şekilde artırılır. Batma ucunun deney parçasının yüzeyine 1 mm gömüldüğü andaki sıcaklık tespit edilir.

4. GÜVENLİK VE SAĞLIK UYARILARI

• Deneyden sonra numune havuzdan çıkarılırken ısıya dayanıklı eldiven kullanılmalıdır.  

5. DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN NOKTALAR

• Sıcaklığın düzgün bir şekilde arttırılması için ısı otomatik olarak kontrol edilmelidir.

6. ALET VE EKİPMANLAR

1. VYS Cihazı Özellikleri

• Batma ucu, bir çubuğa alttan tutturulmuş, (1,000 + 0,015) mm2 dairesel kesitli, 3 mm uzunluğunda ve tercihen sertleştirilmiş çelikten yapılmış olmalıdır.

• Batma ucunun en alt yüzeyi düz, çubuk eksenine dik ve pürüzsüz olmalıdır.

• Sıcaklığının düzgün bir şekilde artırılması için ısı ya otomatik olarak ya da elle kontrol edilmelidir.

• Birbirini takip eden iki deney arasındaki sıcaklığı düşürmek için gerekli süreyi azaltmak amacıyla ısıtma banyosunun sıvısı içinde halkalı bir soğutucu kullanılacaksa, soğutma sıvısı banyo sıvısının sıcaklık artış hızını etkileyeceğinden yeni bir deneyden önce bu tip halkalı soğutucunun ya çıkartılması ya da boşaltılması gerekmektedir.

7. UYGULAMA ve HESAPLAMA

1. Deney Parçalarının Alınması

1. Borular

• Deney parçaları, aşağıda verilen boyutlarda, borulardan halka şeklinde kesilen parçalardan oluşmalıdır.

• Uzunluk; yaklaşık 50 mm;

• Genişlik; 10 mm ile 20 mm arasında

2. Ekleme Parçaları

• Deney parçaları, ekleme parçalarının soket veya spigot ucundan en fazla 50 mm uzunlukta olacak şekilde halka şeklinde kesilen parçalardan oluşmalıdır. Ekleme parçasında soket ve spigot yoksa, deney parçası ekleme parçasının uygun bir kesitinden alınmalıdır. ±

• Her bir parçanın genişliği 10 mm – 20 mm arasında olmalıdır.

• Deney parçaları kaynak yerleri, enjeksiyon noktası veya branşman yerleri dışındaki bölgelerden kesilmelidir.

2. Deney Parçalarının Hazırlanması

9.2.1. Et kalınlığı 6 mm’den büyük olduğunda

6 mm’den daha büyük et kalınlıklarına sahip boru ve ekleme parçalarının sadece dış yüzeyleri işlenerek 6 mm et kalınlığına düşürülür. Kullanılan teknik, deney parçasının düz olmayan yüzeylerinde sıcaklık artışına sebep olmamalıdır.

9.2.2. Et kalınlıkları 2,4 mm – 6 mm arasında olduğunda

Deney parçalarının et kalınlıkları 2,4 mm – 6 mm arasında ise bir işlem yapılmadan deneye tabi tutulur.

9.2.3. Et Kalınlığı 2,4 mm’den küçük olduğunda

1,2 mm’den az olmamak kaydıyla 2,4 mm’den daha küçük et kalınlıklarına sahip boru ve ekleme parçalarından halka şeklinde iki adet parça kesilir. Et kalınlığı en az 2,4 mm olacak şekilde ikisi üst üste konularak sıkıştırılır.

Meydana gelen deney parçasının altta kalan kısmı 15 dakika süreyle önceden belirlenen bir sıcaklıkta ısıtılır ve bu sırada ince bir metal plaka ile üzerine bastırılarak düzleştirilir. Üstte kalan ikinci parça düzleştirilmemelidir.

Boru ve ekleme parçasının kalınlığı, 1,2 mm’den küçükse, deney parçasının hazırlanması ve deney cihazına yerleştirilmesi bu talimatta belirtildiği gibi yapılmalıdır.

3. Deney Parçalarının Sayısı

Her deney için 2 deney parçası kullanılır. Ancak deney sonuçları arasındaki farkın daha büyük olacağı göz önüne alınarak (mesela > 2°C) daha fazla deney parçası hazırlanır.

4. Deney Parçalarının Kondisyonlanması

Deney parçaları, atıf yapan standartta belirtildiği taktirde ön ısıtma ve/veya tavlama ve/veya kondisyonlama işlemine tabi tutulur.

5. Deneyin Yapılması

• Isıtma banyosunun sıcaklığı, deney parçasının tahmin edilen Vicat Yumuşama Sıcaklığından yaklaşık olarak 50°C daha düşük sıcaklığa kadar çıkartılır. Isıtma banyosu bu sıcaklıkta sabit tutulur.

• Deney parçası, yatay olarak, konkav yüzeyi cihaz henüz yüklenmeden batıcı ucun altına hafifçe temas edecek ve numune ile cihazın tabanı arasında boşluk kalmayacak şekilde yerleştirilir. Böylece et kalınlığı 2,4 mm’den küçük boru ve ekleme parçalarında batıcı uç, düzleştirilmiş parçanın üzerine yerleştirilmiş olan düzleştirilmemiş parçanın konkav yüzeyine temas edecektir. Batıcı uç, deney parçasına 3 mm’den daha az yaklaştırılmamalıdır.

• Düzenek ısıtma banyosuna daldırılır. Termometrenin haznesi veya sıcaklık ölçen aletin hassas kısmı deney parçasıyla aynı hizada ve mümkün mertebede yakına yerleştirilmelidir.

• Deney sistemi ısıtma banyosunda 5 dakika bekletildikten sonra batıcı uç aynı konumda iken yük taşıyıcı plakaya, deney parçası üzerinde (50±1) N’luk kuvvet sağlayabilecek bit kütle konulur. Bu durumda mikrometrenin (veya diğer batma ölçme cihazlarının) göstergesi okunarak kaydedilir veya mikrometre sıfıra ayarlanır.

• Deney sırasında, ısıtma banyosu düzenli bir şekilde karıştırılarak ısıtma hızı, (50+1)°C/h olacak şekilde sıcaklık arttırılır.

6. Vicat Yumuşama Sıcaklığının Hesaplanması

• Batıcı ucun, deney parçasının ya başlangıç pozisyonuna göre ya da sıfıra ayarlandığı pozisyona göre (1+0,01) mm’lik bir penetrasyonun sağlandığı andaki banyo sıcaklığı kaydedilir. Bu sıcaklık deney parçasının Vicat Yumuşama Sıcaklığıdır (VST).

• Deneye tabi tutulan deney parçalarının Vicat Yumuşama Sıcaklıklarının aritmetik ortalaması, boru veya ekleme parçasının “°C” cinsinden Vicat Yumuşama Sıcaklığı olarak ifade edilir. İki deney sonucu arasındaki fark, 2°C’den fazla ise deney sonuçları tek tek kaydedilir ve en az iki deney parçası daha alınarak deneyin tümü tekrarlanır.

7. Deney sonrası işlemler

• Numuneler ısıya dayanıklı eldiven ile banyodan çıkartılır ve ısıtıcı kapatılır.

• Deneyi yapan personel, Deney Kayıt Formunu imzalayarak Teknik Yöneticiye teslim eder.

8. İLGİLİ DOKÜMANLAR

TS EN 727: Plastik Boru Ve Kanal Sistemleri-Termoplastik Boru Ve Ekleme Parçaları-Vicat Yumuşama Sıcaklığının (VYS) Tayini
ISO 306: Plastics – Thermoplastic Materials – Determination of Vicat Softening Temperature (VST)